Dyma’r fideo o fi’n esbonio fy ngwaith hyd yn hyn ar ‘Y dywysoges arian’ dan nawdd Theatr Genedlaethol Cymru.
The invisible storm-maker
It’s funny how I knew, yet didn’t know
how things would be. And I forget
that they’ve changed, so I must
also, just to interact
with the world around me.
It’ll happen periodically
and quite unexpectedly –
a need arises, but the usual channels
aren’t open to me.
Suddenly it’s there, all around me
like a thick fog, impenetrable – trapping me,
as I fight to be free.
It’s invisible to their eyes, those
who can’t see why I can’t just…
speak, be spoken to, hear.
Isolated, marooned, lost to the
undetectable thunderstorm,
I find a cave to crawl inside,
and stay there until the storm passes.
Gales of ambivalence
Tossed out to sea –
left to drown amongst
the other debris.
No further thoughts;
whittling wood
into curiously uniform ornaments.
Like a phoenix Kraken
returning for the haunting
with a fierce contemptible storm.
Though in the…
View original post 13 yn rhagor o eiriau
Cofnodwyd yn Heb Gategori | Leave a Comment »
The island of Deyrnas Deseroso is located in the Northern Hemisphere of a planet called Lurra, in the Esnebidea galaxy. In recent years, there have been reports of widespread dissatisfaction and unrest amongst the population, particularly in relation to the ongoing dispute regarding its positioning on the global stage. However, whilst the political manoeuvres of its constituent governments are subject to daily broadcasts and analysis, little is known about the ways in which the citizens of D.D. are coping with the increased psychological strain of living within this state of perpetual uncertainty.
Due to growing concern about the detrimental effects that this may be having on public health, the Sen Ona Council for Anthropological Research commissioned a four-year ethnographic study, to collect a cross-section of data on personal and community ritualistic behaviour. The findings were encouraging, with the most striking being that citizens appear to draw strength and resilience from…
View original post 3,188 yn rhagor o eiriau
Cofnodwyd yn Heb Gategori | Leave a Comment »
Gwasgwch y bwtwm isod am y pamffled barddoniaeth ddwyieithog, i’w lawrlwytho am ddim!/
Please press the button below to access the bilingual poetry pamphlet, free to download!
‘Llwytho i lawr’ = ‘Download’
Cofnodwyd yn Heb Gategori | Leave a Comment »
Wel braf iawn yw cael dweud fy mod gwir yr yn byw fy mywyd orau ar hyn o bryd. Rwyf bellach wedi dychwelyd o’r cawell o bryder a thristwch oedd wedi rhewi fy nghreadigrwydd, ac rwyf y nawr, i’r gwrthwyneb, wrthi mewn bwrlwm o greadigrwydd, yn gwneud pob math o bethau direidus a hwyl – gan gynnwys niwlio’r ffiniau rhwng fy ngwaith creadigol a fy ngyrfa ysgolhaig.
Dros gyfnod y Nadolig, cyhoeddais gerdd ac ysgrif ar wefan Meddwl.org, am effaith ‘burnout’ ar y broses greadigol. Yn yr ysgrif, trafodais hefyd y ffaith nad oes gennym air Cymraeg am ‘burnout’, a gan ei bod yn gysyniad pwysig ym myd iechyd meddwl, ella dyle ni creu term; yn dilyn trafodaeth trydar ar y mater, cynigais ‘hunlosg’ – ond ys gwn i os oes darllenwyr Y Clawdd yma hefo barn ar y mater?
Rwyf hefyd wedi cyhoeddi cyfieithiad o’r ysgrif a’r gerdd am ‘burnout’, ynghyd a gwaith creadigol arall, ar fy nghyfrif newydd ar wefan ‘Medium’. Dwi wrthi ar hyn o bryd yn ehangu ar ysgrif cyhoeddais yn Y Stamp am drawsieithu a’r broses greadigol, gan obeithio ei gyhoeddi mewn cyfnodolyn ysgolhaig – fwy am hyn rhyw bryd arall!
Yn y cyfamser, rwyf wedi bod yn sgwennu crynodebau erthyglau ymchwil, a’i hanfon at gynadleddau ysgolhaig ym maes Dyniaethau iechyd. Hyd yn hyn, mae dau ohonynt wedi ei derbyn. Un am fyddardod a Byddaroliaeth (Deafhood) mewn ffilmiau a nofelau, a hynny yn Nottingham, a’r llall am y ‘tywysogesau arian’ – megis Khaleesi (Game of Thrones), Elsa (Frozen), ac Addison (Zombies) – a hynny yng Nglasgow.
Ac, yn ddigon ysmala, mae’r gynhadledd yng Nglasgow newydd gyhoeddi galwad am gerddi perthnasol i iechyd, gan ei bod nhw am gynnal noson a darllen a pherfformio cerddi fel rhan o’r ŵyl – ew, da ydy byd y Dyniaethau iechyd ynte? Ac felly, wedi i mi ddarfod sgwennu’r golofn yma, byddaf yn mynd ati i orffen cyfieithiad o gerdd am fy mhrofiad i fel ‘Tywysoges arian’ – un rwyf wedi ei gynnig fel rhan o ‘Blodeugerdd 2020’ Y Stamp.
Dwi wedyn hefyd yn mynd i dynnu llun hefo fy mhensiliau lliw newydd, a fy medrau newydd, i’w hanfon hefo’r gerdd. Dwi hefyd am anfon fy ngherdd ‘Wellbecoming’, sef cyfieithiad o fy ngherdd ‘Dychwelyd’ sgwennais ar encil Y Stamp yn nhŷ newydd.
Yr wyf hefyd yn mynd i fod yn perfformio’r ddwy fersiwn o’r gerdd yma – ydy’n nhw’n ddwy gerdd, yntau fersiynau o’r un gerdd? Ydy cerdd yn gysyniad, niwlog reddfol, neu’n casgliad o eiriau ar dudalen? Dwn i’m, ond gai’i hwyl yn datrys hyn yn fy erthygl cyfnodolyn ar y gweill. Beth bynnag, byddaf yn perfformio ‘Dychwelyd’ a ‘Wellbecoming’ mewn gŵyl i ddathlu ‘Dydd Miwsig Cymru’, ar y 7fed o Chwefror, draw ym mhrifysgol Glyndŵr.
Damwain oedd i mi fod yn gwneud hyn gyda llaw. Roeddwn yn sôn yn y cyfarfod fod un o ffrindiau fi yn fardd ac yn ganwr, ac wedi bod yn gwirio fy Sgymraeg ar ambell i gerdd, a wnaeth rhywun camddeall a meddwl fy mod yn cynnig darllen fy ngherddi! Ond ta waeth, roedd pawb i’w weld yn meddwl ei fod yn syniad da, felly dwi’n edrych ymlaen at y sylw!
A tra bod hyn i gyd wedi bod wrthi’n blaguro fel eirlys wedi’r tywydd garw, ddes i glywed am ‘Gŵyl y Ferch’. Cyhoeddwyd galwad am waith creadigol o bob cyfrwng. Reit medde fi, wnâi anfon cerdd. Ond pan ddaeth y ffurflen ymgeisio, roedd tabl ynddi – rhes i nodi teitl y gwaith, rhes i nodi disgrifiad, a rhes i ddweud sut y byddech yn ei glymu i’r wâl. Ew, meddyliais, mae angen creu’r gwaith fel ei fod yn weledol. Sbïais ar eu cyfrif Instagram a gweld cerddi hefo delweddi arnynt, megis deigryn arian ar gerdd ‘Wylo’ gan Grug Muse.
Roedd yn gwneud synnwyr, gan fod hi’n ‘ŵyl’ – dechreuais ddychmygu awyrgylch megis yr eisteddfod, hefo galeri a phawb yn symud o gwmpas yn sbïo ar y waliau. Ac, mae beirdd Gwynedd i’w weld yn addurno ei gwaith hefo delweddau ayyb. Felly, es ati i lunio delwedd addas fel cefndir i fy ngherdd ‘Dwy ganrif o Fyddartopia a fu’. Yna defnyddiais Power Point i osod y gerdd ar y ddelwedd, ac mi brintiais hi yn y llyfrgell yn Glyndŵr fel poster A1. Prynais ffrâm bren rhad oddi ar Amazon, ac mae hi nawr yn barod i fod yn rhan o’r arddangosfa.
Mae hi wedi dod i’r amlwg y nawr, trwy drafod hefo’r trefnwyr, fy mod i wedi camddeall y ffurflen. Colofn ar gyfer arlunwaith oedd yr un oedd yn holi am dog-clips a waliau – mae’r farddoniaeth yn cael ei osod mewn antholeg, heb ddisgwyliad o greu delweddi. Fodd bynnag, roedd y trefnwyr yn hael iawn am fy ‘buffoonery’ ac, er ei fod yn waith braidd yn gae chwith, dywedasant ei bod nhw yn edrych ymlaen at ei weld e!
Ac i gloi felly, wrth synfyfyrio, mae’r darn o waith celf yma am Fyddartopia yn symbol diddorol o le rwyf wedi cyrraedd, ar ôl fy siwrne igam-ogam. Pan roes llun ohonof hefo fy delwedd-cerdd, wedi ei fframio, wnaeth un o fy nghydweithwyr cynt o Fangor ofyn os taw allbwn creadigol oedd e, yntau poster ysgolhaig. Ac wrth feddwl, fedrai weld naws y dryswch, gan mai cyfuniad o fy medrau a syniadau yw hyn…a dwi’n ei hoffi hi’n fawr iawn!
Cyhoeddwyd y golofn yma’n gyntaf yn Y Clawdd, Papur bro Wrecsam a’r cylch, Rhifyn 196.
Cofnodwyd yn 1.Cymraeg/ Welsh, Synfyfyrion Llenyddol (Literary musings), Y Clawdd | 4 Comments »
Yn y golofn ddiwethaf, fues yn sôn fy mod wedi bod wrthi’n cyfuno fy sgiliau celf newydd hefo limrigio er mwyn creu ‘Insta-gerddi’, sef cyfuniad o gerdd a delwedd, mewn fformat sgwâr, sydd wedyn yn cael ei gyhoeddi ar blatfform cyfryngau cymdeithasol ‘Instagram’. Wel, a finnau erioed wedi defnyddio’r platfform o’r blaen, yr wyf erbyn hyn yn hen law, gydag amrywiaeth sylweddol o ddelweddau ag Insta-gerddi ar fy nghyfrif. Ar ôl i mi anfon y golofn ddiwethaf i Y Clawdd, cafodd un o fy Insta-gerddi ei gyhoeddi ar wefan Y Stamp fel rhan o’r ŵyl Insta-gerddi, i ddathlu ‘Diwrnod Barddoniaeth Genedlaethol’ (3ydd o Hydref). Roeddwn wedi ysgrifennu limrig am y ffilm gwyddonias ‘Ad Astra’, gan odli hyn hefo ‘Galanastra’, sef gair sy’n golygu: ‘dinistr’ (devastation) (ymysg ystyron eraill). Ddes ar draws y gair rhyw pymtheg mlynedd yn ôl wrth drio sgwennu fersiwn fy hun, yn y Gymraeg, o ‘The Sun is burning’ gan Simon a Garfunkle. Wel, ni fuodd y fenter yna’n llwyddiannus iawn, ond dyma fi o’r diwedd wedi llwyddo ei ddefnyddio mewn cerdd, mewn ffordd effeithiol, felly rwy’n hapus iawn am hynny. Mi wnes i hefyd creu cefndir iddi gan ddefnyddio pensiliau lliw, felly roeddwn yn hapus iawn fy mod yn datblygu fy sgiliau celf mewn ffordd aml-gyfrwng. Yna roeddwn yn rhydd i arbrofi mewn gwahanol gyfeiriad.
Yn y cyfamser, roedd un o’r bobl rwy’n dilyn ar drydar, Lucy Jenkins (@DrawnToIceHockey), wedi rhoi neges gyhoeddus am ei bwriad i gynnal ‘HydGelf’ arall eleni, ond roedd eisiau gwybod os oedd unrhyw un arall am ymuno a hi, er mwyn gwybod os oedd pwynt iddi wneud rhestr ‘procio’. Trwy drafod, ddes i ddeall mai fersiwn Cymraeg oedd hon, wedi ei chreu gan Lucy, i gyfateb i ‘Inktober’, sef her i greu darlun pob dydd am fis, gan ddefnyddio unrhyw declyn neu adnodd sydd hefo inc ynddo fo. Wel yn amlwg rwy’n sidro fy hun yn fardd ac awdur yn bennaf, gydag ychydig bach o gelf i fynd hefo fo erbyn hyn. Fodd bynnag, rwy’n hoff iawn o arbrofi, roeddwn newydd ddarfod gweithio, ac roeddwn wrthi’n cael ‘existential crisis’ ar y pryd, felly derbyniais yr her; gwnaeth Lucy rhestr ‘procio’ a ffwrdd a ni. Dylwn bwyntio allan fod Lucy yn astudio’r celfyddydau cain ac mae hi felly yn fedrus iawn yn y maes, a finnau ddim ond newydd brynu pens! Ta waeth, sbïais ar y rhestr a wnes i fy ngorau i gynhyrchu allbynnau dderbyniol.
Mae’n ddiddorol sbïo nôl dros y gwaith a gweld y gwelliant a hefyd y shifft o ran cymhelliant a chyfrwng. Pan wnes i gychwyn, roeddwn yn sgwennu cerdd fach ac wedyn yn tynnu llun bach syml hefo pen du fel rhyw ychwanegiad; erbyn y diwedd, roeddwn yn gwario llawer iawn o amser ar dynnu’r llun, gan ddefnyddio inciau gwahanol, ac weithiau ddim yn cynnwys geiriau o gwbl. Wrth adlewyrchu, fodd bynnag, rwy’n fwy hoff o’r enghreifftiau lle mae yna gyfuniad o’r ddwy beth. Wrth sbïo ar waith rhai o’r Insta-beirdd eraill, sylwais fod yr haiku, fel ffurf o farddoniaeth, yn hyd yn oed mwy perffaith i Insta-gerddi na’r limrig. Mae’r haiku yn gerdd 3 llinell o hyd, sy’n dilyn y patrwm: 5 sill, 7 sill, 5 sill. Roedd y tair haiku cyntaf yn weddol dda, er gwaetha’r darluniau amrwd roedd yn mynd hefo nhw. Sgwennais i’r cyntaf, ar y thema ‘esgidiau’, fel ymateb i’r her i’r amgylchfyd o ffasiwn ‘throw-away’:
Esgidiau bach haf
wnes ei wisgo am dymor
nawr rhof i’w cadw
Ysbrydolwyd y nesa gan y ffaith fod y mwyar duon ac afalau yn y cae o flaen y tŷ yn fy ngalluogi i wneud crymbl cartref braf; wrth baratoi’r haiku, wnes i ddarganfod fod yna un gair ar gael oedd yn golygu hel mwyar duon, ac roeddwn wrth fy modd hefo hyn:
Mwyaraf, casglaf
coginiaf – y melys a’r
sawrus, yn flasus
Yna es am rywbeth bach dyfnach a fwy personol, gan drafod fy nghyflwr genetig, sef syndrom Waardenburg, ag effaith y symptom o ddadbigmentiad ar fy mywyd, gan gynnwys dewis dillad:
Gennyn sy’n gollwng
lliw fy nghroen, gwallt a llygaid
gwisgaf mewn glesni
Es ymlaen i sgwennu’r nesaf, fel rhan o’r Insta-gerdd hefo’r helix dwbl, ac sy’n trafod y trawsnewid o fy llygaid a hefyd ei siâp – eithaf lot am haiku!:
Llygaid arbennig
siâp hir syndromaidd – lliw
brown-gwyrdd marmoraidd
Rwyf nawr wrthi’n ystyried y ddau haiku yma, wrth geisio sgwennu tair telyneg fwy sylweddol am syndrom Waardenburg er mwyn cael ei hanfon i’w hystyried i ‘Blodeugerdd’ Y Stamp – ond fwy am hynna rhywbryd arall. Wnes i hefyd paratoi Insta-gerdd haiku oedd yn tynnu ar atgofion o deithio trwy India rhai blynyddoedd yn ôl, pan wnaethom ddysgu am y tanwydd ‘kande’:
Cruglwythau kande
tanwydd o gweryd gwartheg
wedi’u trefnu’n dwt
Nid oeddwn yn ymwybodol o’r gair ‘cruglwythau’, nes i mi sbio yn y geiriadur am gyfieithiad o ‘pile’. Fodd bynnag, rhai dyddiau wedyn, wrth i mi ddarllen yr ysgrif ‘Lincyn-Loncyn’ gan T.H.Parry-Williams, dyna le oedd e, gan gadarnhau ei fod yn air llenyddol da! Yr wyf wedi bod yn darllen am yr ‘ysgrif’ fel cyfrwng neu genre, gan hefyd darllen ysgrifau amrywiol, ers dod ymwybodol ohonynt mewn gweithdy cafodd ei chynnal gan Grug Muse fel rhan o encil Y Stamp – ond fwy am hynny rhywbryd arall!
Cyhoeddwyd yn Y Clawdd, rhifyn 196 – Rhagfyr 2019
Cofnodwyd yn 1.Cymraeg/ Welsh, Synfyfyrion Llenyddol (Literary musings), Y Clawdd | 4 Comments »
Rwyf wedi mynychu’r Eisteddfod Genedlaethol sawl gwaith dros y 23 mlynedd diwethaf – ers i mi ddechrau ymddiddori mewn barddoni; ond haf yma oedd y tro cyntaf i mi deimlo fy mod yn wir yn rhan o’r ŵyl. Er fy mod wedi bod yn ymwybodol o’r cystadlaethau, y babell len a’r pafiliwn, doeddwn i heb sylweddoli faint o bethau diddorol oedd yn mynd ymlaen ar y maes – yn wir, dim ond gwario llawer o bres ar grysau-t a nic-nacs dwi fel arfer a gwneud ar y maes! Ond mi roedd blwyddyn yma’n wahanol.
Dechreuodd fy epiffani gan i mi ddechrau gweld sgyrsiau ar drydar am achlysuron, megis lansiad llyfr Llion Wigley ‘Yr Anymwybod Cymreig: Freud, Dirfodaeth a’r seice cenedlaethol’. Wel, gan fy mod wrthi ar hyn o bryd yn gwneud prosiect seicdreiddiad personol am fy ymateb camaddasol i’r ffilmiau ‘Alien’, roedd hyn yn llenwi bwlch pwysig, o ran fy hunaniaeth Gymreig. Cefais sgyrsiau hwyl ar-lein am y llyfr a phenderfynais fynychu.
Yna, dechreuais sylwi ar achlysuron eraill yn cael eu hysbysebu. Roedd gan Y Stamp, cylchgrawn llenyddol direidus, sawl achlysur diddorol, ac roedd Llenyddiaeth Cymru wedi trefnu a noddi gweithdai llenyddol. Roedd cymaint roeddwn i eisiau mynychu dechreuais wneud amserlen i fy hun – ac yna roedd gen i clash eisteddfodol – dychmygwch!
Roeddwn wedi mawr obeithio mynychu’r sesiwn ‘Meistroli’r Englyn’ gydag Eurig Salisbury, ond yn anffodus roedd hyn yn cael ei chynnal yr un amser a lansiad y llyfr am seicdreiddiad. Fodd bynnag, efallai mai bendith a thynged oedd hyn, gan fod englynio yn reit letchwith i’w ddysgu ac mae’n debyg byswn i dal wrthi rŵan yn strugglo ac yn syrffedu; blwyddyn nesaf, efallai, byddaf mewn lle gwell i dderbyn yr hyfforddiant yma. Yn y cyfamser, mae’r wythnosau diwethaf wedi bod am limrigio.
Mynychais y sesiwn limrigio hefo agwedd reit nawddoglyd – wedi’r cwbl, bach o jôc oedd limrig ynte? Ond, ges i fy nghwbl argyhoeddi gan agwedd brwdfrydig Eurig, ac erbyn diwedd y sesiwn roeddwn i’n hooked! Wnaeth Eurig dynnu’n sylw at y ffaith fod cryn dipyn o fedrusrwydd ei hangen ar gyfer sgwennu limrig – wedi’r cyfan mae angen cael y curiadau yn iawn ym mhob llinell (3, 3, 2, 2, 3) a hefyd cael llinellau 1, 2, a 5 i odli. Mae yna gryn dipyn o ddadlau am ba mor ‘gyson’ sydd raid i’r odl fod, ond i’r limrig weithio ar ryw lefel, mae’n rhaid i’r odl fod yno. Wnaeth Eurig gyflwyno limrigau llwyddiannus i ni, gan gynnwys un ddigri iawn gan Geraint Løvgreen:
Roedd dyn bach yn byw yn Hong Kong
oedd yn hoff iawn o chwarae ping pong
doedd ganddo ddim bat
na phêl cum tw ddat
dweud y gwir, oedd o’n chwarae fo’n rong.
Wel, gan fy mod yn nabod Geraint ar drydar, mi wnes i dynnu ei goes am ddefnyddio’r gair ‘rong’. Holodd: “Be’, tydi o ddim yn odli llu?”, a ddwedais “tydi o ddim yn air”, “ah, dyna le ti’n rong” meddai! Beth bynnag, roedd rhywbeth yn apelio am y rhythm ac roedd llinell gyntaf wedi ei rhoi (gweler isod) ar gyfer cystadleuaeth limrig yr ymryson yn y babell len y diwrnod wedyn; felly es i ati i geisio cyfansoddi limrig. Roedd y syniad o ‘mankini’ wedi bod yn rhan o’r gweithdy (roedden ni’n chwilio am rywbeth fysa yn achosi cywilydd) a gan fod Eurig wedi bod yn gwbl disgusted hefo’r syniad, es ati i drio sgwennu limrig yn ei chynnwys! Gan mai’r mankini fwyaf enwog yw’r un y mae Sean Connery’n gwisgo yn y ffilm Zardos, mi sgwennais:
Oes rhywun yn rhywle yn credu
fod Connery’n siwtio mankini
bŵts fyny i’w gliniau
a mwsásh saithdegau
yn Zardos fu’n ‘eye-candy’ inni.
Wel, i fod yn cwbl onest, mi ges i help gan Siôn Aled Owen hefo’r gair ‘inni’, oherwydd ‘teledu’ oedd gen i yn wreiddiol, ac mi roedd hynna’n ‘way off’ o ran yr odl oedd angen. Anfonais y limrig i Geraint trwy drydar a wnaeth y sylw fod yr odl ddim yn gyson. Ar ôl iddo esbonio, roeddwn yn medru gweld fod angen odl ‘edu’ i’r tair llinell, felly es i adre i feddwl.
Y bore trannoeth, cerddais mewn i’r maes a gweld Nic Dafis – rhywun dwi wedi nabod ers troad y ganrif, gan mai fe oedd arfer rhedeg maes-e.com. Roddodd pamffled ‘gwrthryfel difodiant’ (extinction rebellion) i mi a chawsom sgwrs ddifyr am y creisis hefo’r amgylchfyd. Roedd hi’n picio glawio a finnau yn oer ac wedi blino, felly es i draw i’r lle bwyd am snac, gan eistedd, yn y glaw, i geisio cyfansoddi limrig at y gystadleuaeth; a daeth yr awen. Sgwennes i limrig roeddwn i’n browd ohono. Anfonodd hi at Geraint, a chadarnhaodd yntau fod yr odl yn gyson. Rhoddes hi yn y blwch ar stondin Barddas, hefo’r un am Zardos, gan fod hynna’n fwy doniol, a mynychais yr ymryson. Ges fy siomi yma oherwydd ni ddarllenwyd fy limrigau, er i Karen Owen gwneud dadansoddiad gwerth chweil a manwl o’r englynion…ond stori arall yw hynny. Ymlaen a fi, yn aftermath y ‘steddfod, i feddwl fwy am limrigio, barddoni a bod yn greadigol.
Wnaeth fy nghontract fel darlithiwr ym mhrifysgol Glyndŵr darfod diwedd mis Awst, ac, ar ôl halibalŵ yn ystod yr wythnos gyntaf o gael wardrob newydd, a’i chael mewn i’r stafell wely, a’r stwff i gyd ynddi, mynychais encil llenyddol Y Stamp yn Nhŷ Newydd dros y penwythnos – ac rwyf mor falch i mi wneud. Ymysg y mynychwyr mi roedd yna artistiaid gweledol – roedd ganddynt pob math o dalentau anhygoel am greu celf, gan gynnwys cefndir i farddoniaeth. Gwariais ran fwyaf o fy amser yn eu gwylio nhw ac yn dysgu.
Pan ddes i adre, dechreuais arbrofi – prynais pens lliwiau-dwr. Yna, hysbysebwyd Y Stamp eu bod nhw, fel rhan o ‘Diwrnod Barddoniaeth Genedlaethol’ (03.10.19) am gynnwys ‘Insta-gerddi’ ar eu gwefan. Celf ar ffurf sgwâr yw hon, hefo cerdd fer ar gefndir o ryw fath, sydd wedyn yn cael ei rhoi ar blatfform Instagram; mae limrigau yn berffaith i hyn! Roddais fy ngherdd Zardos ar gefndir o lun syml o Connery yn ei mankini. Yna, roddais fy ngherdd am yr amgylchfyd ar gefndir o ffotograff tynnais tra roedden ni lawr ar y traeth yn ystod yr encil. Rwy’n hapus iawn hefo’r gerdd yma, ar y cefndir yma, ac es i ymlaen i baentio cefndir addas i limrig sgwennais am helynt ‘Operation Yellow Hammer’. Rwyf wedi cael ymateb da i rain yn barod ar drydar, ac mi wnaeth Y Stamp defnyddio fy ngherdd am yr amgylchfyd i hysbysebu’r ŵyl Insta-gerddi! Oedd, mi roedd hi’n ‘Dear diary’ moment!
Beth bynnag, es ymlaen i sgwennu tair arall ac, wrth i mi sgwennu’r golofn yma, mae fwy o bosibiliadau yn dechrau ffurfio – dwi mewn cariad a’r limrig fel ffurf o farddoniaeth – a hefo Insta-gerddi yn benodol, oherwydd yr elfen o gyfuno barddoniaeth hefo celf a bod yn greadigol, sydd yn beth newydd i mi. Rhannaf fy ddau gorau hefo chi yma, gan obeithio y byddech yn eu mwynhau! (Ôl nodyn i’r golofn: mae gen i fwy o le fama, felly rhannaf rhai eraill hefyd).
Cofnodwyd yn 1.Cymraeg/ Welsh, Erthyglau/ Articles, Synfyfyrion Llenyddol (Literary musings), Y Clawdd | 2 Comments »
Mae bywyd Brenin Henry VIII yn un cyfarwydd i ni heddiw, ar rai lefelau beth bynnag. Mae’r ffeithiau, megis iddo briodi chwe gwaith, yn ennyn ein diddordeb a’n dychymyg. Mae rhannau o’i fywyd, a bywydau rhai o’r gwragedd, wedi ei bortreadu mewn sawl ddrama rannol ffuglennol. Y frenhines rydym yn fwyaf gyfarwydd â hi, hyd yn hyn, mae’n debyg, yw Anne Boleyn – ei ail wraig. Yn ôl yr hyn sy’n cael ei chofnodi’n hanesyddol fel ‘Mater Mawr y Brenin’, mi wnaeth Henry ymbilio i’r Pab i ddiddymu ei briodas i’w wraig gyntaf, Catherine o Aragon, er mwyn iddo gael priodi Anne. Ar ôl broses o gyflafareddu cymhleth, fu dorrwyd Henry hefo Rhufain, gan gyhoeddi ei hun fel Pennaeth Goruchaf ar Ddaear o’r Eglwys Yn Lloegr. Cafodd ei briodas i Catherine ei ddatgan yn ddi-rym, a chollodd Catherine ei lle yn y Cwrt Brenhinol; chafodd hi a’i merch, Mary, ei ddisodli yn gyfan gwbl gan Anne a’i merch Elizabeth.
Yn y cyfresi teledu a ffilmiau amryw am y digwyddiadau hyn, megis ‘The Tudors’, a ‘The other Boleyn girl’, mae’r ffocws fwyaf ar Anne, gan geisio esbonio sut wnaeth hi swyno’r Brenin Henry i gyflawni’r ffasiwn beth. Mae hi’n cael ei phortreadu’n glamoraidd ac yn ddeniadol – er, ddim yn brydferth yn y modd confensiynol. Yn ‘The Tudors’ rydym yn cael cip o berthynas eithaf tyner rhwng Henry VIII a Catherine o Aragon, ond nid sut ddaethant nhw at ei gilydd yn y lle cyntaf. Dyma le mae’r ddrama newydd ‘The Spanish Princess’ yn llenwi’r bwlch. Cyfres yw hon sydd y nawr ar gael ar y sianel ‘Starz’ (Amazon Prime) ac rwyf i a’r gŵr wrthi’n ei fwynhau trwy ein teledu-clyfar. Mae’r gyfres yn seiliedig ar nofelau Philippa Gregory ac mae’n adeiladu ar y cyfresau cynharach sef ‘The White Queen’ a ‘The White Princess’.
Yn y gyfres ‘The Spanish Princess’, rydym yn dysgu fwy am dad Henry’r VIII – sef Henry’s VII a’i wraig Elizabeth o Efrog, a hefyd am frawd hynach Henry, sef Arthur. Y prif gymeriad, fod bynnag, yw Catherine o Aragon – wraig ifanc, brydferth a ddyfeisgar. Rydym yn gweld sut ddaeth hi i Loegr i briodi Arthur, eu perthynas lletchwith, a’i sefyllfa ansicr wedi iddo farw cyn iddynt gynhyrchu etifedd. Rydym wedyn yn dysgu nad ar chwarae bach y daeth Catherine i fod yn Frenhines Loegr trwy briodi Henry VIII. Roedd angen gollyngiad y Pab, gan iddi fod yn wraig i’w frawd (sef un o’r rhesymau y mae Henry VIII yn rhoi yn ddiweddarach am ddirymu’r briodas). Rydym yn gweld perthynas cariadus rhwng y ddau gymeriad – a oedd, ar y pryd, yn andros o ifanc (yn eu harddegau!) Rydym hefyd yn cael cip o ddynes arall bwysig yn hanes y berthynas rhwng Prydain a Sbaen, sef mam Catherine – y Frenhines Isabella 1 o Castile. Yn y gyfres mae hi’n arwain byddinoedd gan wisgo arfwisg debyg i’r hyn y gwelwn Gary Oldman yn gwisgo yn y ffilm ‘Dracula’. Braf iawn byddai gwylio cyfres yn seiliedig ar ei hanes hi, ac mae yna lyfr gan Kirsin Downey amdani o’r enw: ‘Isabella: The Warrior Queen’, wedi ei gyhoeddi yn 2014 – felly mae yna bosibiliadau!
Gan i ni ddarganfod ‘The Spanish Princess’ wrth iddi ddechrau darlledu, ym mhen dim yr oedden ni wedi gwylio’r penodau oedd ar gael – ac felly yn y mwdwl cyfarwydd cyn-bocsetaidd hwnnw, o aros am y pennawd nesaf. Ond yn ddigon ysmala, ddaeth ein teledu-clyfar i’n hachub! “Dyma’r cyfresi ddaeth cyn hwnnw”, meddai. Wel, oce medde ni, gan wylio ‘The White Princess’ a’i fwynhau yn arw! Yma ceir hanes rhieni Henry VIII – ac ew am hanes! Mi roedd y cwpwl ifanc reit yng nghanol y fargen a ddaeth a’r elyniaeth rhwng y ddau ‘rhosod’ i derfyn. Cynlluniwyd mamau’r ddau iddynt briodi ac felly uno’r ddwy gangen gystadleuol o ‘Tŷ Plantagenet’, sef ‘Tŷ Lancaster’ (y rhosod coch) a ‘Tŷ York’ (y rhosod gwyn).
Mae’r cymeriadau’n cael eu portreadu mewn ffordd argyhoeddedig. Mae cymeriad Elizabeth, neu ‘Lizzie’, yn datblygu o’m blaenau wrth iddi galedu o’r profiadau cas mae hi’n ei wynebu. Ond y cymeriad fwyaf diddorol yma, i mi, oedd Lady Margaret Beaufort, neu ‘My Lady the King’s Mother’, fel mae pawb yn ei adnabod yn ystod y gyfres. Y mae’r cymeriad yma yn llawer iawn fwy tywyll a chymhleth. Yna, trwy’r gyfres ‘The White Queen’, ddown i wybod fwy am sut ddaeth hi i fod fel hyn, a hefyd fwy am deulu’r York – Brenin Edward V a’r frenhines swynol – Elizabeth Woodville. Mae yna awgrymiad yma o ddewiniaeth ac mae’r cymeriad yn un annisgwyl o ddyfeisgar a chryf.
Wrth adlewyrchu, rhyfeddaf ar gyn lleied yr oeddwn yn gwybod am y menywod pwysig yma yn hanes y Frenhiniaeth a faint rwyf wedi mwynhau darganfod fwy amdanynt. Ac nid hyn yw ddiwedd y peth ychwaith – beth am Catherine o Valois, gweddw Henry’r V o Loegr, wnaeth priodi Syr Owen Tudor (neu Owain ap Maredudd ap Tudur – ei enw Gymraeg!) Wel, gobeithio bydd y ffuglen yn estyn yn ôl i’r cyfnod yma ac yn cael ei phortreadu i ni trwy gyfresi cysylltiedig cyn bo hir!
Cofnodwyd yn 1.Cymraeg/ Welsh, Erthyglau/ Articles, Synfyfyrion Llenyddol (Literary musings), Y Clawdd | Leave a Comment »
Rwyf wir yr wrth fy modd yn gweithio ym Mhrifysgol Glyndŵr. Mae yna awyrgylch bositif ag agwedd ‘medrwn’, ynghyd a chyfeillgarwch ag ewyllys da. Efallai y bydd rhai ohonoch wedi gweld erthygl amdanaf yn y Leader cw (ar-lein a chopi caled!) yn gwneud ffỳs braf am fy nghyflwyniad draw yn y gynhadledd ‘40 Years of Alien’, a’r cysylltiad hefo fy ngwaith fel darlithydd Seicoleg. Mae’n rhaid dweud, roedd hi’n hyfryd cael gweithio hefo James Bailey o’r adran ‘Cysylltiadau Cyhoeddus’ (PR) ar hyn, a braf iawn oedd teimlo braidd yn sbesial a llwyddiannus wrth weld yr erthygl wedi ei chyhoeddi! Roedd y gynhadledd yn wych ac aeth fy nghyflwyniad yn dda iawn hefyd; rwyf y nawr yn edrych ymlaen at sgwennu pytiau yma ag acw, yn seiliedig ar yr holl waith paratoi wnes i.
Yn ddigon ysmala, un o’r buddion daearyddol (heblaw am y daith fyrrach i fy ngwaith pob dydd o Benrhyn Cilgwri!) yw fy mod yn agos at fannau cyfarfod sin llenyddol Wrecsam. Mi roedd hyn yn handi iawn yn ystod ‘Gŵyl y geiriau’, yn ôl ym mis Ebrill. Yn wir, anodd byddai i’r digwyddiad wnes i ei fynychu fod yn llawer iawn agosach at fy swyddfa yn yr adran Seicoleg, gan iddo gael ei chynnal yn y Ganolfan Catrin Finch, rhyw 20 llath ar draws y maes parcio!
Roedd Archdderwydd newydd Cymru, Myrddin ap Dafydd, yn cynnal noson ‘cynulleidfa hefo’, ac roedd criw go lew ohonom wedi ymgasglu i glywed beth oedd ganddo i’w ddweud. Ac, wel, am hwyl! Cawsom wledd o gerddi a storïau digri am y bardd Gerallt Lloyd Owen, a oedd yn ysbrydoliaeth a math o fentor iddo, cyn iddo farw yn ôl yn 2014. Mae’n debyg fod pawb yn gyfarwydd â’i waith adnabyddus a siriws, megis y gerdd ‘Fy Ngwlad’ sy’n cychwyn hefo’r llinell: “Wylit, wylit, Lywelyn”. Ond annisgwyl a braf oedd clywed un o’i gerddi digri, o’r gyfrol ‘Cilmeri a cherddi eraill’, sef ‘Trafferth mewn siop’; cerdd yw hon sy’n adrodd hanes ceisio talu hefo siec yn y Gymraeg yn siop Marks and Spencer, a chael ei wrthod…a’r helynt wedyn. Ew, ges i flas ar ei waith o wrando! Rwyf am fynd ati nawr i ddarllen fwy o’i waith, fel rhan o fy ymdrech i ddechrau sgwennu’n greadigol eto.
Diddorol iawn hefyd oedd clywed am y trafodaethau cafodd Myrddin hefo Gerallt dros y blynyddoedd a hefyd stori wnaeth Gerallt ymadrodd mewn gweithdy yr oedd yn ei redeg, wrth i Myrddin a chriw o awduron/ beirdd ceisio cwblhau tasg lenyddol yr oedd wedi gosod iddynt. Does dim modd gwneud cyfiawnder i’r stori yma, roedd hi’n eiliad o ‘angen bod ene’; ond roedd yn cynnwys hanes modryb, taith i Lundain i edrych ar ôl ci mawr, tra roedd y perchennog ar wyliau, y ci yn marw…ar helynt wedyn wrth geisio penderfynu beth i’w wneud hefo corff y ci; daeth yr ateb wrth i’r fodryb a’r ewythr (a oedd wedi ymuno a’r fenter erbyn hyn), trafaelio yn ôl i Gymru ar y trên, hefo corff y ci mewn siwtces…wnaeth rhywun dwyn y siwtces! Ag trwy gydol y stori, roedd yr awduron/ beirdd wrthi’n ceisio canolbwyntio ar y dasg lenyddol!
Profiad pleserus a diddorol tu hwnt oedd gwrando ar y stori yma, wrth eistedd mewn ‘cynulleidfa hefo’; roedd hi’n stori, o fewn stori, o fewn stori – meta-ffuglen, mewn ffordd…ond fwy am hynny rhywbryd arall! Diddorol hefyd yw adlewyrchu ar y ffaith fod Myrddin wedi penderfynu, yn hael iawn, i rannu’r storïau yma, a gwaith Gerallt, yn hytrach na ddefnyddio’r noson fel ffenest siop i’w waith ei hun, fel bysa sawl awdur wedi ei wneud…ag yn sicr academyddion! Ond yn ddigon ysmala, mae hyn wedi ennyn fy niddordeb yn ei waith ef – felly mae gen i restr hir o bethau ‘i’w ddarllen’ erbyn hyn!
Wrth ymchwilio ychydig i’r ffeithiau at y golofn hon, ges epiffani neis – fod Myrddin ap Dafydd yn dad i Lleucu Myrddin, un o’r myfyrwyr disglair fues yn ddigon ffodus i’w addysgu draw ym mhrifysgol Bangor! Roeddwn wedi gweld y ddau ohonynt yn noson ‘Y Stamp’ yn ‘Tafarn y Fic’, ond doeddwn heb wneud y cysylltiad! Mi roedd hyn i gyd yn amserol iawn, gan fod addysgu nawr wedi darfod, ac mi fyddaf wrthi, dros yr haf, yn ceisio sgwennu papurau o’r data casglais ar y prosiect ym Mhenrhyn Llyn; defnyddiol iawn oedd hel atgofion a dwyn momentwm unwaith yn rhagor.
Wrth archwilio gwefan Amazon am y casgliad ‘Cilmeri a cherddi eraill’, ddes o hyd i albwm Cilmeri – cerddoriaeth gwerin roeddwn yn gwrando arno pan oeddwn yn blentyn – mae’r albwm ar gael ar ‘amazon music’ i’w lawr-lwytho – mawr y cynnwrf! Ffwr a fi felly, ar Lun y Banc gwlyb yma, i wneud cinio ac i wrando ar yr albwm yma – fel ‘soundtrack’ y golofn yma!
Cofnodwyd yn 1.Cymraeg/ Welsh, Erthyglau/ Articles, Synfyfyrion Llenyddol (Literary musings), Y Clawdd | Leave a Comment »
Sara Louise Wheeler 