Dysgu darllen patrymau…

Wel dwi ddim eisiau witsio’r peth (jinx), ond mae bywyd yn mynd yn reit dda ar hyn o bryd, mae’n rhaid dweud. Mae gen i swydd ragorol ym mhrifysgol Bangor; dwi ‘di cael fy newis fel un o’r gwyddonwyr cymdeithasol gyrfa gynnar (early career social scientists) i fynd am wythnos i Dre’r Penrhyn (Cape Town) i weithdy am y gwyddorau cymdeithaseg ac iechyd; ac mae fy medrau crochet yn dod yn ei blaenau’n foddhaol!

Ie wir, rhai misoedd yn ôl es i draw i Gyfandir Affrica am y tro cyntaf yn fy mywyd, i Zambia ar safari, a dyma fi, unwaith eto, wrthi’n paratoi i fynd yn fy ôl, ond y tro hwn i De Affrica, er budd fy ngyrfa. Rwy’n edrych ymlaen at y gweithdy yn fawr iawn. Mi fydd gwyddonwyr cymdeithasol gyrfa gynnar, sydd hefo diddordeb yn y maes iechyd, yn trafaelio ene o ar draws y byd i drafod sut i ddatblygu’r ddisgyblaeth academig yma (academic discipline) yn De Affrica. Mae’n anrhydedd cael fy newis a bydd yn brofiad unigryw. Fel rhan o’r gwaith paratoi, mae gofyn i’r cenhadon (delegates) ysgrifennu cynllun pum mlynedd, yn amlinellu eu diddordebau ymchwil a’r gwaith darlithio maent yn disgwyl ei ddatblygu yn y dyfodol. Rwyf yn creu cynllun sy’n ffocysu ar fy mhrosiect cyfredol (current) o gymdeithas sifil, tra hefyd yn hel fy niddordebau blaenorol at ei gilydd, megis ym meysydd cyfleoedd cyfartal, anabledd, byddardod, ac ieithoedd a diwylliannau lleiafrifol (linguistic and cultural minorities).
Mae’r broses paratoi felly wedi bod yn gyfle da i sbïo’n fanwl ar fy ngyrfa – lle rwyf wedi bod, beth rwyf wedi ei gwneud, a lle hoffwn fod yn y dyfodol. Mae’n neis cael sylwi felly fod rhyw faint o batrwm a chydlyniad (coherence) i’w weld; mae hi fel pe bawn wedi teithio mewn cylch, yn hytrach na dilyn llwybr igam ogam. Yn wir, mae’r gweithdy yn cael ei chynnal yng nghanolfan ‘Goedgedacht’, sef prosiect sy’n gweithio i wella cyfleoedd i blant cefn gwlad yr ardal, yn bennaf trwy addysg. Mae hyn yn cyseinio a’r swyddi cynnar wnes i yn y cylch meithrin, y clwb gwaith cartref, a trwy’r prosiect ‘Enjoy English’ yng Nghatalwnia a Gwlad y Basg, a hefyd y prosiect diwethaf gwnes i ym maes hyfforddiant ‘habilitation’ i blant hefo amhariad golwg. Dwi’n hollol edrych ymlaen at weld sut fydd y gwaith wnawn ni yn y gweithdy yn ffitio hefo’r hyn y mae Goedgedacht yn gweithio tuag ati yn yr hir dymor.

Eniwe, yn y cyfamser rwyf wedi sylwi ar batrwm arall sy’n rhedeg trwy fy ngyrfa a fy mywyd pob dydd – patrwm o ddarllen patrymau! Yn wir i chi, dyna dwi wrthi’n ei wneud bore dydd a nos, ac ella nag trwy ddamwain y mae hyn wedi digwydd – efallai mai dyma yw’r medr lle wyf yn fwyaf dawnus. Wrth ddechrau unrhyw brosiect academaidd newydd mae angen i’r ymchwilwyr cael dealltwriaeth eang o’r llenyddiaeth ymchwil sydd wedi ei gyhoeddi yn y gorffennol; rydym yn cael hyn trwy wneud arolwg o’r llenyddiaeth. Gan fod y pwnc o gymdeithas sifil yn un cymylog ac aneglur, nid yw arolwg cyfundrefnol confentiynnol (conventional systematic review) yn bosib nag yn ddymunol; mae angen dull hyblyg sy’n cynnwys ystyriaeth o gyd-destun a’r llenyddiaeth gyfagos, ac yna dehongliad a dadansoddiad trwyadl ond hefyd creadigol.

Am y rhesymau yma, rydym wedi dewis gwneud ‘Cyfuniad Dehongli Feirniadol’ (Critical Interpretive Synthesis) ac felly rwyf wrthi ar hyn o bryd yn darllen llond llwyth o erthyglau a llyfrau am gymdeithas sifil yng Nghymru ac yn sbïo am batrymau, a hefyd diffyg patrymau, er mwyn cael deall sut y mae cymdeithas sifil wedi ei cysyniadu (conceptualized) yn y llenyddiaeth ymchwil gynt. I helpu a’r gwaith, dwi’n defnyddio NVIVO, sef pecyn dadansoddi yr ydym yn ei ddefnyddio i adnabod patrymau mewn data ansoddol (qualitative data); mae hyn yn pwysleisio’r tebygrwydd rhwng y ddau ymarfer, a’r ffaith mai sbïo am batrymau yw prif gymhelliad y gwyddonwr cymdeithaseg ansoddol (qualitative social scientist).

Ar nodyn llai proffesiynol, ond yr un mor gyffroes, yr wyf wedi bod wrthi dros y misoedd diwethaf yn dysgu’r grefft o ‘crochet’, ac mae’n bleser gen i ddweud fy mod wedi dechrau cael hwyl arni o’r diwedd. Mae hi’n anodd cofia, dysgu darllen patrymau crochet neu weu – mae hi fel darllen iaith newydd, neu drio torri cod dirgel! Ond mae hi werth o pan ydych yn ei deall ac yn cael mewn i rythm – mae’n gallu bod yn reit therapiwtig. Ac wrth gwrs, canlyniad y fenter yw bod gennych blanced hardd i’w fwynhau, a gellwch creu blancedi niferus sy’n dilyn neu yn creu patrymau hardd, diddorol (ond fwy am hyn rhywbryd arall!)

Read Full Post »

Teithlyfr (travelog) safari…gan hogan ddiog wrth ochr y pwll!

Mae’r haul Affricanaidd yn tywynnu’n braf ar fy ysgwyddau pnawn ‘ma yn nyffryn Lwangwa, wrth i mi eistedd yn y jacuzzi yn sbïo dros ochr y balconi ar y gre (herd) o jiráff yn plygu yn ei modd lletchwith, smala i yfed o’r llyn. Nid fod angen cynhesrwydd y jacuzzi ychwaith – wnes i adael fy mhaned wrth ochr y pwll nofio yn gynharach pan es am dip…a pan ddychwelais ati roedd hi’n boethach nag oedd hi ynghynt! Ond fel eich colofnydd ffyddlon, teimlais ei bod hi’n ddyletswydd arna’i i drio’r holl gyfleusterau er mwyn rhoi adroddiad cynhwysfawr i chi. A gallaf gadarnhau, ar ôl ymchwil dygn, fod ‘Kafunta lodge’ yn lle hyfryd i’w haros ac yn lle gwych i weld anifeiliaid ac adar dyffryn Lwangwa – hyd yn oed i’r rhai ohonom sy’n rhy ddiog i fynd ar y ddau safari a threfnwyd pob diwrnod!

Wrth i mi sgwennu’r geiriau yma (gyda phen a phapur) mae yna eliffant ochr arall i’r llyn wrthi’n gorchuddio’i groen hefo dŵr a mwd, tra bod gweddill ei gre gerllaw yn yfed, bwyta ac yn cymdeithasu – hefo’r rhai bach yn ceisio copïo’r oedolion yn giwt! Yn wir os ydych yn hoff o eliffantod, dyma i chi lle da i’w gweld. Ddoe daeth gre ohonynt trwy ganol y gwersyll a ddaeth tarw anferth at fynedfa’r bar ac yna aeth at y pwll nofio a dechrau yfed ohoni! Oedd mi roedd hi’n reit ddigri, os braidd yn anghyfleus gan oeddwn ar y pryd wedi bwriadu mynd yn y pwll nofio; ond yn fwy na dim roedd hi braidd yn frawychus – yma nid oes modd anghofio am funud fod yr eliffantod lleol yn anifeiliaid gwyllt a gall fod yn hynod o beryglus. Does dim ffensiau yn y gwersyll a gyda’r nos mae’n hanfodol i westai clapio tair gwaith ac aros am warchodwr nos i’w tywys i’w stafelloedd. Gyda llaw, tra rwyf wrthi’n sôn am eliffantod, mae’r bar yma yn gwerthu ‘Amarula’, gwirodlyn hyfen (cream liqueur) sy’n gymysgedd o hufen a’r ffrwyth ‘Marula’, sy’n ffefryn gan yr eliffantod ‘cw (y ffrwyth) gan allent feddwi trwy ei bwyta! Mae’r gwirodlyn Amarula yn flasus iawn gyda llaw, ac yn ffefryn gen i erbyn hyn.

Mae ymwelwyr eraill y llyn/ bar/pwll nofio yn cynnwys afonfarch (hippos), crocodeiliaid, babŵns, mwncïod, ampala a puku – dau fath o afrewig (antelope), ac adar a ymlysgiaid (reptiles) rhu niferus i’’ henwi. Mae’r gŵr ‘cw a gweddill y criw wedi mynd ar ‘dreif nos’ jest rŵan, lle mae ganddynt gyfle i weld anifeiliaid nosol (nocturnal) megis ‘honey badger’, ‘Genet’, ‘anteater’ ac, os oes lleuad glas, ‘pangolin’…ond fwy am y creadur hudolus yma rhywbryd arall. Yr wyf fi fy hun wedi bod ar sawl o’r safaris ers i ni fod yma ac wedi gweld sawl creadur rhyfeddol, gan gynnwys llewod (a oedd wrthi’n bwyta ampala!) sawl llewpard (roedd un ohonynt fyny mewn coeden hefo puku roedd wedi ei ladd) a gre o Zebra hardd. Ond mae yna ddigon i weld fama o’r jacuzzi ac mae yna rywbeth i’w ddweud weithiau am gael ‘chydig bach o saib, llonyddwch, a chyfle i hel meddylie a synfyfyrio – hyd yn oed os ydych ar daith safari yn Zambia! Hyfryd felly fod y gwesty yma yn cynnig y sbectrwm cyfan ar y continiwm rhwng antur ac ymlacio.

Wrth adlewyrch, dwi wedi dysgu llond ar y daith yma, gan gynnwys: fod pobl ar safari yn gwisgo khaki nid oherwydd ffasiwn neu draddodiad, ond oherwydd ei fod yn lliw sydd ddim yn denu chwilod bach sy’n brathu (glas llachar yw’r lliw gwaethaf i ddenu yn ôl pob sôn); fod dyffryn Lwangwa yn lle da iawn i weld llewpard (leopard), sydd yn gallu fod yn reit swil a gwibiog (elusive)…a pan mae’r bobl a sgwennodd y llyfryn (brochure) yn dweud ‘does dim angen dod a chardigan yma’ – maent yn hollol gywir ac yn llygad ei lle! (Ond ddes i a tair ohonynt hefo fi, fel ffŵl!)

Ȏl-nodyn: rwy’n teipio fy nodiadau ar fy ngliniadur (laptop) nôl yng Nghilgwri (Wirral) ar ddiwrnod rhewllyd, gwyntog ym mis Ionawr ac mae’r naratif uchod yn teimlo fel rhywbeth o freuddwyd bell! Ond mae’r ffotograffau (a gymerais ar fy ffôn symudol) yn tystio fy mod wedi bod ene wedi’r cyfan!

Read Full Post »